Polski
Witaj w sklepie Hurtownia Rolnicza
Tajniki orki
Dodano:2021-01-18
Kategorie:Rolnicze ABC
Orka - rolnictwo w pigułce
Czym jest orka? W skrócie to wywrócenie ziemi do góry nogami, ale nie będziemy tak tego spłycać. Orka to przede wszystkim wciąż podstawowa uprawka ziemi. Jednocześnie jest uprawką najsilniej zmieniającą uprawianą warstwę ze wszystkich czynności uprawnych.
Orka sama w sobie polega na przycięciu od dołu i odcięciu od nie zaoranej jeszcze części pola taśmy roli zwanej skibą, podniesieniu jej na lemieszu i odkładnicy, obróceniu o pewien kąt (zależny od odkładnicy i ustawienia pługa) i przesunięciu na bok do bruzdy po uprzednio wyoranej skibie. Orka miesza, kruszy i spulchnia poszczególne części ziemi. Pług (maszyna do wykonywania orki) ma do wykonania kilka zadań i generalnie nie może wykonać wszystkich idealnie - jeśli dobrze obraca to źle kruszy i odwrotnie. Orka przynosi szereg korzyści przede wszystkim w postaci przykrycia darni i chwastów oraz spulchnienia gleby.
Na efekt orki wpływ ma wiele czynników - dobranie odpowiednich elementów roboczych (bo nie każda odkładnica sprawdzi się na każdej glebie), głębokość orki, szybkość czy sposób układania skib.
Odkładnice, lemiesze, przedłużki
✅ Odkładnie
Kształt odkładni wpływa na to, czy pług będzie daną ziemię kruszył czy odwracał. Jedne sprawdzają się lepiej na glebach lekkich, inne stosować należy tylko na glebach ciężkich (oczywiście na lekkich nikt nikomu nie zabroni, ale efekt będzie marny).
Rodzaje okładnic:
- odkładnica cylindryczna - silnie kruszy orane skiby, ale słabo je odwraca. Kruszenie następuje poprzez strome unoszenie i wyginanie skiby, rozdrobniona skiba nie może być już odwrócona ponieważ osypuje się do bruzdy. Pługi z odkładnicami cylindrycznymi sprawdzają się najlepiej na glebach lekkich, mało plastycznych. Im gleba jest lżejsza tym bardziej powinna być wygięta odkładnia i pod większym kątem ustawiona względem kierunku ruchu pługa. Dzięki temu pokruszona skiba nie osypie się przedwcześnie. Odkładnica ta sprawdzi się również na glebach cięższych, ale niekulturalnych, tylko wówczas jej wygięcie musi być mniejsze a kąt ustawienia względem kierunku jazdy mniejszy.
widok od frontu
widok z góry
- odkładnica cylindroidalna (nazywana również kulturalną), ma dolną część wygiętą cylindrycznie, a górną śrubowato. Dzięki takiej budowie na części cylindrycznej skiba jest kruszona, natomiast na części śrubowej jest obracana. Odkładnice cylindroidalne sprawdzają się na wszystkich glebach kulturalnych (o strukturze gruzełkowatej). Nie jest polecana do gleb mało plastycznych, ponieważ podobnie jak przy odkładnicy cylindrycznej dochodzi do zbyt szybkiego osypywanie się skiby na dno bruzdy. To najpopularniejszy typ odkładnicy i to one dominują na pługach.
- odkładnica półśrubowa - jej górna część jest bardziej wydłużona i bardziej śrubowato wygięta niż cylindroidalna, dzięki czemu lepiej odwraca skiby, jednak kosztem gorszego kruszenia. Znajduje zastosowanie przy glebach zwięzłych, gliniastych, których skiby nie rozpadają się na odkładnicy.
- odkładnica śrubowa - jest jeszcze bardziej wydłużona i skręcona niż śrubowa. Powoduje ona całkowite (o 180 stopni) odwrócenie skiby przy minimalnym jej kruszeniu. Jest bardzo dobra do uprawy gleb zwięzłych i zadarnionych, np łąk i gleb torfowych. Nie sprawdzi się natomiast na glebach ciężkich, jak gliny i iły czy glebach niekulturalnych. Ich skiby łamią się na duże bryły, które opadają na dno bruzdy zanim zostaną odwrócone.
- odkładnica ażurowa (pasmowa) - jest zbudowana z czterech taśm stalowych wyprofilowanych podobnie jak odkładnica cylindroidalna. Stosowana jest na glebach cięższych, które lepiej kruszy od innych odkładnic. W mniejszym stopniu oblepia się na glebach ciężkich, a na torfowych mniej się zapycha. Ma niestety niewielki zakres prędkości przy których pracuje bez zastrzeżeń. Za to plusem jest mniejszy opór odkładnicy i mniejsze spalanie paliwa dzięki temu.
- odkładnica romboidalna - jest kształtem zbliżona do cylindrycznej, ale ma inaczej zbudowany korpus. Ta inna budowa sprawia, że skrawa narożnik calizny, przekrój bruzdy jest większy, a odłożona skiba jest mniej ugniatana kołami ciągnika. Odwracanie i kruszenie skiby jest lepsze, a opory są mniejsze, co pozwala ograniczyć zużycie paliwa.
Co to jest lemiesz?
Lemiesz to nic innego jak klin podcinający skibę od dołu i jednocześnie unoszący ją ku górze, powodujący wstępne kruszenie. Lemiesz jest ustawiony pod katem do kierunku ruchu pługa, a kąt ten waha się między 30 a 60 stopni. Im mniejszy jest ten kąt, tym równiej i stabilniej pracuje pług. Szczególnie na glebach zwięzłych i zadarnionych lemiesz powinien być ustawiony pod kątem ostrym do kierunku jazdy.
Również od rodzaju i wilgotności gleby zależy działanie lemiesza. Na glebach piaszczystych skiba osypuje się odkształcając chaotycznie. Przy orce gleb zwięzłych o optymalnej wilgotności dochodzi do prawidłowego odcinania i kruszenia skiby. Na glebie zadarnionej skiba odrywa się jeszcze przed ostrzem lemiesza prawie się nie odkształcając - powstają w niej jedynie lekkie i płytkie pęknięcia.
Coraz popularniejsze jest stosowanie lemieszy z dłutem. Rozwiązanie to opóźnia zużycie lemiesza (w pierwszej kolejności ściera się dłuto) oraz ułatwia podcinanie skib.
Co to jest przedpłużek?
Przedpłużek to mały korpus płużny zamocowany przed korpusem głównym. W wielu przypadkach poprawia prace pługa, zapewniając lepsze kruszenie i odwracanie skiby. Szerokość pracy przedpłużka wynosi mniej więcej 2/3 szerokości skiby wyorywanej przez korpus główny, a głębokość dochodzi do 1/2 głębokości orki. Przy takim ustawieniu 1/3 masy skiby jest kruszona i odsuwana przez przedpłużek, a 2/3 tej masy przez korpus główny.
Im głębiej pracuje przedpłużek, tym płycej zaorywana jest masa gleby znajdująca się na powierzchni roli. Jednak zawsze orka pługiem z przedpłużkiem lepiej kruszy skiby i lepiej przyoruje resztki roślinne pozostawiając ziemię bardziej wyrównaną i czystszą. Minusem przedpłużka jest zwiększenie oporów prowadzące do większego zużycia paliwa. Stosowanie przedpłużka powoduje spłycenie orki o 2-3 cm, dlatego po jego założeniu należy ponownie ustawić pług na wymaganą głębokość pracy. Orka z przedpłużkiem sprawdza się gdy zależy nam na jak najlepszym przykryciu masy organicznej, np. do przyorywania obornika, słomy.
Głębokość, prędkość, szerokość skiby
Głębokość orki
Orka może być płytka (poniżej 15cm), średnio głęboka (do 20-25cm), głęboka (do 30cm) i pogłębiona (powyżej 30cm). Wpływ głębokości orki na plonowanie był widoczny przed stosowaniem nawozów mineralnych. Badania pokazują, że przy intensywnym nawożeniu głębsza orka nie wpływa pozytywnie na plonowanie. Zaleca się ją jednak na glebach niekulturalnych.
Szerokość skiby
Stosunek szerokości skiby do głębokości orki wpływa w decydującym stopniu na odwracanie skib. Im jest on większy tym skiba jest bardziej odwracana, a im mniejszy tym rola jest bardziej wyskibiona.
Prędkość orki - czy szybsza orka jest lepsza?
Kwestia ta od dawna interesowała rolników. Różne instytuty rolnicze prowadziły badania w tej sprawie, a ich wyniki można podsumować w kilku punktach:
- wraz ze wzrostem prędkości wzrasta odrzut skiby na bok
- szybka orka powoduje nieco mniejsze spulchnienie gleby
- szybka orka zostawia ziemię bardziej wyrównaną
- szybka orka nie kruszy lepiej ziemi
- szybka orka powoduje płytsze zaoranie resztek pożniwnych
- szybka orka powoduje znacznie liczniejsze wschody chwastów niż orki tradycyjne
- plony roślin zbożowych nie wykazały zależności od prędkości orek siewnych
Najbardziej widocznym plusem szybkiej orki jest większe zagęszczenie wierzchniej warstwy roli co prowadzi do większej liczby wschodzących roślin.
Odpowiednia wilgotność gleby do orki
Nawet najlepszym pługiem orka się nie uda gdy gleba jest zbyt sucha lub zbyt mokra. Orka na glebie zbyt suchej jest bezcelowa, ponieważ nie prowadzi do spulchnienia ani odwrócenia skiby. Powoduje jedynie (jeśli się uda) łamanie gleby na duże bryły.
Jeszcze gorsze są skutki orki gleby zbyt mokrej. Mokra skiba przesuwając się po skibie zagęszcza się i zamazuje. Tworzy się na niej lśniąca warstwa, która się zaskorupia wysychając. Zamazuje się nie tylko skiba pod wpływem odkładnicy, ale również dno bruzdy, co przyśpiesza tworzenie się podeszwy płużnej. Na glebie ciężkiej i zwięzłej najlepiej przyjąć zasadę, że na mokro nie wykonujemy orki.
A czym jest optymalna wilgotność uprawowa? To zakres wilgotności, przy której opory gleby podczas uprawy są najmniejsze. Na glebach lekkich ten zakres jest dość duży, natomiast na glebach ciężkich ten zakres jest bardzo mały. Sprawia to, że orka na tych glebach jest znacznie trudniejsza, ponieważ optymalna wilgotność trwa krótko.
Byle do przodu?
Mamy traktor z pługiem, wszystko ustawione, gleba odpowiednia - ruszamy! Tylko jak to jechać aby było dobrze? No właśnie - o tym decyduje jaki mamy pług (obrotowy czy nie), kształt pola i jego urzeźbienie.
Jeśli mamy foremne (kwadratowe lub prostokątne) i płaskie pole to najczęściej wykonujemy orkę w składy, jeśli pole jest małe i nieforemne to bardziej sprawdzi się orka figurowa (np. w okółkę). Z kolei w terenach górskim najczęściej wykonuje się orkę jednostronną, czyli odkładająca skiby w jedną stronę.
Aby wykonać orkę w składy i orki figurowe potrzebny jest pług mający prawe korpusy płużne, czyli odkładające zawsze na prawą stronę. Do orki jednostronnej potrzebny jest pług obracalny, wyposażony w prawe i lewe korpusy płużne.
Orka zagonowa (w składy)
Chodzi tu o podzielenie pola na składy, których szerokość jest równa wielokrotności szerokości roboczej pługa. Do wydzielania składów przyjmuje się szerokość 10m na każdy korpus. Jeśli mamy pług 5 skibowy to wytyczamy składy o szerokości 50m.
Składy wytyczamy po to, aby zminimalizować ilość przejazdów jałowych, których jest tym mniej im więcej składów. Jednak przy wąskich składach wzrasta ilość niepożądanych bruzd. Możemy sobie pomóc i składy wyraźnie zaznaczyć tyczkami, palikami, gałązkami - ważne aby utrzymać jednakową szerokość składów.
Sprawa się trochę komplikuje gdy nie możemy nawracać na sąsiednim polu lub drodze. Wówczas musimy dodatkowo wyznaczyć po obu stronach pola pasy do nawracania, zwane uwrociami lub poprzeczniakami. Szerokość tego pasa powinna być dostosowana do promienia skrętu ciągnika. Zaznaczamy ten pas wyorując jedną skibę odłożoną na ten pas. Dzięki temu łatwiej nam będzie równo zaorać całe pole, bez pozostawiania miejsc nie zaoranych lub zaoranych za płytko, co się często zdarza przy zapuszczaniu lub wyciąganiu pługa na początku i końcu przejazdu.
No dobrze. Wyznaczyliśmy składy, uwrocie - jedziemy! Ale w zgon czy w rozgon?
W zgon i w rozgon to dwa podstawowe sposoby wykonania orki
Orka w zgon (w skład)
Orząc w zgon, inaczej w skład odkładamy skiby w kierunku brzegu pola.
W tym sposobie na środku składu wyorujemy grzbiet, który możemy wykonać z 3 lub 4 skib. Grzbiet w trzy skiby jest wypiętrzony, dlatego lepiej jest wykonać grzbiet w 4 skiby.
Poniższy rysunek przedstawia etapy wykonania grzbietu w 3 skiby
A tutaj mamy wykonanie grzbietu w 4 skiby
Gdy już mamy grzbiet to zaorujemy cały skład jeżdżąc wzdłuż grzbietu i dokładając do niego skiby raz z jednej, raz z drugiej strony. Na początku musimy się okręcić przy nawracaniu gdyż jesteśmy prawie w tym samym miejscu, później niby jest łatwiej, ale mamy coraz dłuższe jałowe przejazdy do kolejnej zawrotki. Na uwrociach zawracamy zawsze w prawo. Gdy kończymy zaorywać skład to staramy się aby bruzdy oddzielające składy były jak najbardziej płytkie i proste. Aby to osiągnąć spłycamy końcowe skiby, a przedostatnią wyorujemy na połowę głębokości - dzięki temu podczas ostatniego przejazdu pług może się na niej oprzeć. Staramy się aby pas roli do zaorania na ostatnim przejeździe był o jedną skibę węższy od szerokości roboczej pługa, czyli jeśli mamy pług 4-skibowy to na dwa ostatnie przejazdy pozostaje 7 skib. Przy przedostatnim przejeździe tak jak przy końcu składu spłycamy orkę. Natomiast przy ostatnim przejeździe prowadzimy pług tak aby tylny korpus wyorywał płytką skibę w przygotowanej przez nas płytkiej bruździe.
Orka w rozgon (w rozorywkę)
Przy orce w rozgon grzbiety formujemy na granicy składów, a nie na środku jak przy orce w zgon. Skiby odkładane są w kierunku środka pola. Następnie dokładamy skiby do grzbietów co oznacza, że początkowo jałowe przejazdy są długie i skracają się w miarę wykonywania kolejnych skib. Na granicy pola nie wyorujemy grzbietów, a pierwszą skibę odkładamy do środka pola, wskutek czego zostanie ona wraz z następną umieszczona w bruździe. Nawroty wykonujemy stale w lewo. Po zakończeniu pracy na środku pola powinna pozostać bruzda.
Bruzdy i grzbiety sprawiają, że pole jest nierówne. Kolejne przejazdy innymi maszynami sprawią, że pole się wyrówna, jednak często wciąż można dostrzec gdzie one przebiegały. Na polach zaorywanych w zgon grzbietów jest tyle co składów (są na środku każdego składu), a bruzd o jedną więcej. Przy orce w rozgon bruzd jest tyle co składów (są na końcu każdego składu), a grzbietów o jeden mniej.
Możemy pokombinować i zmniejszyć ilość bruzd i grzbietów. Zaczynamy od pierwszej skiby w zgon, potem trzecią skibę znowu w zgon, następnie drugą i piątą w rozgon itd. Dzięki takiej kombinacji ilość bruzd i grzbietów zmniejszy się nam o połowę.
Jeśli pole jest szerokie to najlepiej stosować orkę ciągłą. Zaczynamy od orki w rozgon na pierwszym składzie, który jest o 1/4 węższy od kolejnych składów. Gdy zostanie nam niezaorana 1/4 pierwszego składu, to zaorujemy go w skład (w zgon) łącznie z 1/4 kolejnego składu. Następną część (3/4 składu) orzemy znowu w rozgon i tak dalej aż zaorzemy całe pole.
Orki figurowe
Jeśli mamy małe pole lub nieregularne to możemy spróbować orki w okółkę. Zaczynamy od brzegów pole i jeździmy wzdłuż nich odkładając skiby do środka pola i skręcając stale w lewo. Od drugiego okrążenia skiby skiby umieszczane są w bruzdach po poprzednim przejeździe, dlatego nie musimy wyciągać pługa z ziemi, tylko jedziemy jak po torze. Pozostałą niezaoraną część pola zaorujemy w rozgon. Orka ta jest odpowiednikiem orki w rozgon, ponieważ odkładamy skiby do środka pola.
Orka ta jest szybka, ale ma liczne wady. Przede wszystkim na zakrętach pług ścina ten zakręt, co prowadzi do tworzenia omijaków.
Rodzaje orek w rolnictwie
✅ Podorywka
Podorywka jak mówi przysłowie "za kosą pług" to orka wykonana zaraz po zbiorze roślin. Ma na celu poprawienie wilgotności głębszych warstw i przykrycie ścierniska. Podorywka sama w sobie powinna być płytka, około 6-8cm. Stosunek głębokości do szerokości skiby powinien wynosić 1/2 lub więcej, tak aby ścierń została całkowicie odwrócona i przykryta. Do podorywki zakłada się typowe do tego rodzaju orki lemiesze.
✅ Orka siewna
Wykonujemy ją przed siewem ozimin, na głębokość 15-22 cm. Należy wykonać jak możliwie wcześnie przed siewem. Zależy to oczywiście od terminu wykonania podorywki i pogody.
✅ Orka zimowa - ziębla
Orka zimowa jest najgłębszym typem ze wszystkich orek (stosunek szerokości do głębokości to 1:1). Pozostawia ona rolę na zimę w ostrej skibie. Dzięki głębokiemu wyskibieniu gromadzona jest duża ilość wody w trakcie roztopów. Problem pojawia się gdy śniegu nie ma, wówczas ziemia może przeschnąć. Orkę zimową wykonujemy na polach, które przeznaczamy do wiosennego siewu.
Artykuł powstał w oparciu o książkę Ogólna uprawa roli i roślin, wydaną przez Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.